KONTROWERSJE WOKÓŁ DIETY W CHOROBACH UKŁADU KRĄŻENIA

Największe kontrowersje w kontekście żywienia w chorobach układu krążenia wzbudza udział w diecie tłuszczów – w szczególności NKT (nasyconych kwasów tłuszczowych) oraz węglowodanów.

W profilaktyce i leczeniu chorób układu krążenia w dalszym ciągu rekomenduje się przede wszystkim ograniczenie tłuszczu ogółem do 30% całkowitej energii z diety, zmniejszenie spożycia NKT poniżej 7% energii oraz najniższą jak tylko to możliwe podaż kwasów tłuszczowych typu trans. Nie rekomenduje się natomiast ograniczenia ilości węglowodanów w diecie. W/g tych zaleceń udział węglowodanów powinien być proporcjonalny względem pozostałych makroskładników.

Mimo iż powyższe rekomendacje wynikają ze stanowiska najważniejszych towarzystw kardiologicznych oraz dietetycznych, istnieje pewien trend do stosowania zgoła odmiennych zaleceń. Może to być konsekwencją przede wszystkim wyników pojedynczych prac i metaanaliz dowodzących braku związku pomiędzy spożyciem NKT a chorobami układu krążenia.

Nasycone kwasy tłuszczowe w świetle badań naukowych

Chowdhury i jego zespół w swojej pracy opublikowanej w 2014 r. po analizie kilkudziesięciu prac badających związek pomiędzy spożyciem NKT a chorobami układu krążenia stwierdzili, że nie znaleźli wyraźnych zależności sugerujących, że zmniejszenie spożycia NKT w diecie i zwiększenie spożycia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (WNKT) wiąże się z mniejszą zachorowalnością na choroby układu krążenia. Do podobnych wniosków doszli autorzy kolejnej głośnej metaanalizy opublikowanej rok później. Stwierdzono, że spożycie tłuszczów nasyconych nie jest związane ze zwiększeniem śmiertelności na choroby układu krążenia, choroby niedokrwiennej serca czy udaru. W pracy tej jednocześnie wskazano na niekorzystny wpływ na zdrowie i śmiertelność kwasów tłuszczowych typu trans.

Co więc sprawiło, że w dotychczasowych rekomendacjach nie zmieniono ustaleń i nie zwiększono zalecanego udziału tłuszczu ogółem i NKT w diecie w kontekście chorób układu krążenia ?

Z pewnością przyczyniły się do tego liczne prace i metaanalizy oceniające wpływ zamiany części energii pochodzącej z NKT na energię pochodzącą z WNKT lub węglowodanów pochodzących z produktów z pełnego ziarna.

Rozbieżności w danych literaturowych mogą wynikać z różnorodności NKT. Krótko- oraz średniołańcuchowe (zawsze nasycone) kwasy tłuszczowe występują w maśle i egzotycznych olejach, takich jak olej palmowy i kokosowy, natomiast kwasy tłuszczowe o długim i bardzo długim łańcuchu, znajdujące się w większości produktów spożywczych, mogą być również nienasycone. Konsekwencją długości łańcucha jest ich różny metabolizm w organizmie. Tłuszcz o średniej długości łańcucha (MCT) może być wchłaniany szybciej i wykorzystywany jako szybkie źródło energii.

Przez wiele lat NKT uznawano za szkodliwe dla zdrowia układu sercowo-naczyniowego. Jednak ostatnie badania wskazują, iż oczywiste jest, że nie wszystkie NKT zwiększają ryzyko tych chorób. Kluczem do wyjaśnienia sprzecznych danych związanych ze zdrowotnymi skutkami sercowo-metabolicznymi dotyczącymi NKT może być właśnie długość łańcucha węglowego. Wykazano, że MCT wpływają na poprawę składu ciała, zmniejszając przyrost masy ciała i tłuszczu oraz magazynowanie tłuszczu u zwierząt, a także zwiększenie utraty masy ciała u ludzi, prawdopodobnie przez zwiększenie wydatku energetycznego utleniania tłuszczów i większy wpływ na sytość.

W 2003 r. ukazała się bardzo ciekawa metaanaliza obejmująca 60. badań. Autorzy tej pracy wykazali, że zamiana NKT na wielonienasycone wpływa na poprawę cholesterolu całkowitego w stosunku do frakcji HDL (tzw. „dobrego” cholesterolu), zmniejszając tym samym ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia. Stosunek ten nie zmieniał się, jeśli węglowodany zastąpiono NKT.

Silnych dowodów dostarczyła praca L. Schwingshackla i G. Hoffmanna, której celem była analiza wpływu jednonienasyconych kwasów tłuszczowych (JNKT) na występowanie chorób układu krążenia i śmiertelności z powodu przyczyn sercowo-naczyniowych. Wykazano w niej szereg korzyści wynikających ze zwiększenia ilości JNKT w diecie, przy jednoznacznie mniejszym udziale NKT. Należy jednocześnie podkreślić, że JNKT w tym przypadku pochodziły ze źródeł roślinnych, głównie z oliwy z oliwek.

W 2015 roku opublikowano pracę oceniającą wpływ NKT (w porównaniu z nienasyconymi i różnymi źródłami węglowodanów) na ryzyko chorób układu krążenia. Do badania włączono ok. 84. tysiące kobiet i prawie 43. tysiące mężczyzn. Na początku badani nie chorowali na cukrzycę ani choroby układu krążenia, a ich dieta oceniana była za pomocą kwestionariusza częstości spożycia co 4. lata, przez cały okres badania (23–30 lat). Wykazano, że wyższe spożycie WNKT i węglowodanów z pełnego ziarna było istotnie związane z niższym ryzykiem choroby wieńcowej.

Głównym źródłem NKT są przede wszystkim produkty zwierzęce. Bogate w ten składnik jest czerwone tłuste mięso, masło i pełnotłusty nabiał. Znajdziemy je również w produktach roślinnych, takich jak: kokos i olej kokosowy oraz palmowy. Każdy z tych produktów może jednak zawierać NKT w różnych proporcjach. Najczęściej spożywane NKT to kwas laurynowy, mirystynowy, palmitynowy i stearynowy. Jak się okazuje, każdy z nich może inaczej wpływać na organizm, co może po części tłumaczyć rozbieżności w wynikach badań.

Podsumowanie

Większość wyników ostatnich badań w dalszym ciągu wskazuje na słuszność tezy propagującej ograniczenie w diecie NKT zarówno w prewencji, jak i w leczeniu chorób układu krążenia. Ponadto istnieją silne dowody na to, że zastąpienie w diecie NKT kwasami jedno- i wielonienasyconymi oraz węglowodanami pochodzącymi z produktów z pełnego ziarna wiąże się z obniżeniem ryzyka zachorowania na choroby układu krążenia.

Słowniczek:

NKT – nasycone kwasy tłuszczowe

WNKT – wielonienasycone kwasy tłuszczowe

JKT – jednonienasycone kwasy tłuszczowe

MCT – średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe

Tłuszcze trans – przeobrażone w wyniku obróbki technologicznej nienasycone kwasy tłuszczowe – w formę trans

Materiały źródłowe u autorki.