CO TO JEST UDAR MÓZGU?

Udar mózgu to przerwanie krążenia krwi doprowadzającej tlen i substancje odżywcze w jednym z obszarów mózgu. W większości przypadków przyczyną udaru jest niedrożność naczyń krwionośnych spowodowana zakrzepem zwanym inaczej skrzepliną: mówimy wówczas o udarze zakrzepowym (odniesienie do czopów z płytek krwi) lub o udarze niedokrwiennym (odniesienie do zatrzymania przepływu krwi). Rzadziej jest to wylew krwi do mózgu z pękniętej tętnicy: wówczas mówimy o udarze krwotocznym.

Płytki krwi to podłużne strzępki komórki, których rolą jest zapobieganie krwotokom poprzez przyklejanie się do ścian naczyń krwionośnych i do siebie nawzajem. Fibryna wiąże grupę płytek krwi i powstaje skrzep. Chociaż skrzepy pomagają uniknąć krwotoków, to mogą też stać się niebezpieczne, jeśli powstaną (jak to często się dzieje) wyłącznie wskutek mikrouszkodzeń ściany tętnicy spowodowanych nadciśnieniem, tytoniem, zanieczyszczeniami czy stanem zapalnym.

Złe ukrwienie części mózgu może mieć poważne konsekwencje, i to z kilku powodów.

Dlaczego mózg jest najbardziej wrażliwy z wszystkich organów ?

Pierwszy powód jest taki, że mózg, tak jak i serce, składa się z komórek, które się nie odnawiają. Pomijając zaledwie parę niewielkich obszarów, rodzimy się i umieramy z tymi samymi neuronami. Komórki te, nazywane komórkami postmitotycznymi nie ulegają odnowieniu i nie goją się – w przeciwieństwie do komórek skóry, wątroby czy innego narządu. Stąd poważne skutki zawału (udar zakrzepowy jest w rzeczy samej zawałem mózgu).

Drugi powód: w przeciwieństwie do rąk i nóg, których ukrwieniem zajmuje się spore rozgałęzienie tętnic (w razie zatkania jednego odgałęzienia krew przepływa inną drogą), za ukrwienie każdego z obszarów mózgu (a także serca) odpowiada jedna pojedyncza tętnica. Jeśli ulegnie zatkaniu, nie ma możliwości przepływu krwi inną drogą.

Trzeci powód jest oczywisty: gdy ośrodki zarządzające ważnymi funkcjami (jak np. aparatem ruchu czy mową) ulegają uszkodzeniu, konsekwencje są naprawdę poważne.

Jakie mogą być konsekwencje udaru mózgu ?

W większości przypadków wskutek udaru pacjenci ulegają porażeniu połowicznemu – paraliż dotyka albo prawej, albo lewej strony ciała. Dzieje się tak dlatego, że każdą połową ciała zarządza przeciwległa półkula mózgowa i atak na półkulę lewą powoduje porażenie połowiczne strony prawej i odwrotnie.

Jeśli jednak chorobą zostaną dotknięte inne obszary mózgu, udar może powodować zaburzenia czucia, utratę wzroku lub demencję (udar jest drugą przyczyną demencji nazywanej „otępieniem naczyniowym”).

Bardzo powszechna jest depresja – wynika to szczególnie z niepełnosprawności pojawiającej się w wyniku udaru mózgu, która znacznie obniża jakość życia.

Udary mózgu stanowią pierwszą przyczynę niepełnosprawności fizycznej. Dłużej trwający udar może skutkować śpiączką, a nawet śmiercią pacjenta.

Uwaga! W większości krajów na Zachodzie jest to trzecia, po zawałach i nowotworach złośliwych, przyczyna zgonów. Od 20 do 30% osób, które przeżyły udar mózgu, umiera w ciągu pierwszego miesiąca, a 40% w ciągu roku. W kolejnych latach obserwuje się podwojenie śmiertelności w porównaniu do osób w tym samym wieku, których nie dotknął udar mózgu.

Czym jest przemijający atak niedokrwienny ?

Udar mózgu może mieć czasami jedynie chwilowe konsekwencje: np. powodować przejściowe trudności w poruszaniu się lub mówieniu. W takich przypadkach mówimy o przemijającym ataku niedokrwiennym (ang. TIA, transient ischemic attack). Oczywiście ze względu na brak konsekwencji atak taki zdaje się mniej poważny, jednak zbyt często jest lekceważony. A przecież jest ostrzeżeniem, które powinno spowodować podwojenie wysiłków zmierzających do uniknięcia nowego ataku, który może już nieść za sobą poważne konsekwencje.

Warto wiedzieć, że po przemijającym ataku niedokrwiennym ryzyko wystąpienia udaru jest o wiele większe.

Udary mózgu częściej u kobiet niż u mężczyzn

Kobiety są o 25% bardziej podatne niż mężczyźni. Udary mózgu stanowią trzecią przyczynę śmierci u kobiet i piątą u mężczyzn. Wynika to częściowo z dłuższej średniej długości życia kobiet, ale także z wpływu estrogenów. Estrogeny zabierają organizmowi magnez i witaminy z grupy B, podnoszą poziom homocysteiny, aktywują płytki krwi i sprzyjają powstawaniu zakrzepów. Tłumaczy to fakt, że pigułka antykoncepcyjna i przyjmowana w przypadku menopauzy hormonalna terapia zastępcza mogą powodować zapalenie żył, zatory, udary mózgu itd.

Homocysteina

Powstaje w wyniku demetylacji aminokwasu metioniny. Reakcje metylacji i demetylacji mają kluczowe znaczenie dla epigenetyki, syntezy neuroprzekaźników, detoksykacji itd. Zazwyczaj homocysteina jest wykorzystywana przez organizm wielokrotnie.

Wady genetyczne lub niedobory witamin B9 i B12 w pożywieniu powodują, że ponowne wykorzystanie homocysteiny nie przebiega prawidłowo, jej poziom rośnie, co sprzyja skrzepom, zapaleniom żył, zatorowości i udarom mózgu, a także miażdżycy, której jednym z mechanizmów jest „trawienie” zapalnych czopków z płytek krwi przez ścianę tętnicy (wskutek czego tętnica ulega pogrubieniu).

Zator to oderwany skrzep blokujący tętnicę. Jeśli skrzep wywołany jest zapaleniem żył kończyn dolnych, powoduje zatorowość płucną. Jeżeli pochodzi z innego miejsca (np. migoczącego przedsionka serca), powoduje zatorowość mózgową.

Dwa typu udarów mózgu:

udar krwotoczny: tętnica ustępuje pod ciśnieniem przepływu krwi;
udar zakrzepowy: tętnica mózgu ulega zatkaniu przez skrzep krwi.

Od czego zależy ryzyko udaru ?

Główną przyczyną udaru mózgu jest nadciśnienie tętnicze, zwiększające ryzyko wystąpienia zarówno udaru zakrzepowego, jak i krwotocznego. Stąd niekorzystny jest nadmiar soli, niedobór magnezu i dieta sprzyjająca stanom zapalnym, które w znacznym stopniu przyczyniają się do nadciśnienia. Są to również czynniki wystąpienia udaru mózgu.

Czy masz problemy z sercem ?

Nadciśnienie tętnicze to stale wysoka wartość ciśnienia krwi w tętnicach. Według WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) nadciśnienie tętnicze to wartość powyżej 160 mm słupka rtęci (dla wartości ciśnienia skurczowego) i 90 mm – dla wartości ciśnienia rozkurczowego.

Ciśnienie tętnicze powinieneś mierzyć u lekarza dwa razy, na początku na leżąco w spoczynku, a potem na stojąco, ponieważ „efekt białego fartucha” powoduje wzrost ciśnienia !

Rada: Warto też samemu mierzyć ciśnienie aparatem kupionym najlepiej w aptece. Powinieneś mierzyć ciśnienie trzy razy rano i trzy razy wieczorem przez trzy dni i wyciągnąć średnią (ciśnienie mierzyć na ramieniu).

Wyższa wartość odpowiada ciśnieniu krwi w tętnicach podczas skurczu serca i najwyższego ciśnienia krwi w tętnicach, a niższa wartość to ciśnienie krwi w tętnicach podczas rozkurczania się serca w celu ponownego napełnienia go krwią.

TEST – OCEŃ SWOJE RYZYKO ZACHOROWANIA NA CHOROBY SERCOWO-NACZYNIOWE

Czy palisz albo rzuciłeś/rzuciłaś palenie mniej niż trzy lata temu ?
Czy któryś z członków Twojej rodziny miał udar przed 45. rokiem życia ?
Czy Twój brat, ojciec lub matka mieli zawał przed 65. rokiem życia ?
Czy Twój wskaźnik masy ciała (BMI) przekracza 30 (aby go obliczyć, należy podzielić masę ciała w kg przez wzrost w metrach do kwadratu) ?
Czy uprawiasz sport mniej niż 3 razy w tygodniu, co najmniej przez 30 minut ?
Czy masz zespół metaboliczny ?

Jeśli odpowiedziałeś/odpowiedziałaś „tak” na co najmniej trzy pytania, skonsultuj się z kardiologiem.

Sabina Budkiewicz