CHOROBY POWIĄZANE Z NADWAGĄ I OTYŁOŚCIĄ

Jednostki chorobowe powiązane z nadwagą i otyłością (np. cukrzyca typu 2 czy nadciśnienie tętnicze) są powszechnie znane. Dużym problemem dla zdrowia publicznego jest fakt, że choroby te są coraz powszechniejsze w grupie nastolatków i coraz młodszych dzieci.

Aby redukować nadmierną masę ciała i, co za tym idzie, minimalizować rozwój chorób towarzyszących otyłości, zaleca się racjonalizację sposobu żywienia i wdrożenie aktywności fizycznej. Działania te u większości pacjentów przyczyniają się do poprawy stanu zdrowia i utraty nadmiaru kilogramów. Istnieje jednak coraz większa grupa pacjentów – również wśród dzieci i młodzieży – u której wdrożenie aktywności fizycznej i diety o obniżonej wartości energetycznej nie prowadzi do osiągnięcia pożądanych rezultatów.

Jak postępować … ?

Warto wówczas rozważyć diagnostykę w kierunku ukrytych nadwrażliwości pokarmowych, tzw. alergii IgA i IgG-zależnych, zwanych powszechnie (choć błędnie) nietolerancjami pokarmowymi. Szacuje się, iż przynajmniej w 20% populacji krajów rozwiniętych diagnozowane są nadwrażliwości na pokarm – są to zarówno alergie, jak i nietolerancje pokarmowe. Przyczyną problemów z nadmierną masą ciała mogą być niefizjologiczne reakcje organizmu na spożywany pokarm, prowadzące do rozwoju szeregu dolegliwości o charakterze przewlekłym, w tym problemów z nadmierną masą ciała.

Zdiagnozowanie nadwrażliwości pokarmowej IgA i IgG-zależnej wymaga wdrożenia diety eliminacyjno-rotacyjnej, mającej na celu ograniczenie stanu zapalnego w organizmie. W mechanizmie nadwrażliwości pokarmowej IgA i IgG-zależnej organizm „rozpoznaje” cząsteczki pokarmowe jako elementy szkodliwe, które należy wyeliminować z ustroju. Bezpośrednią przyczyną rozwoju opisywanych reakcji na pokarm jest wzrost przepuszczalności bariery jelitowej powstający w konsekwencji rozluźnienia ścisłych połączeń pomiędzy komórkami nabłonka jelita cienkiego, tzw. zespół jelita przesiąkliwego.

Zwiększona przepuszczalność bariery może być konsekwencją przebytych zakażeń wirusowych, bakteryjnych czy pasożytniczych, ekspozycji na toksyny środowiskowe, nadmiernego stresu fizycznego (sport wyczynowy) i psychicznego, nadużywania alkoholu, stosowania leków (zwłaszcza niesteroidowych leków przeciwzapalnych NLPZ, antybiotyków i inhibitorów pompy protonowej), diety bogatej w konserwanty i inne dodatki do żywności.

Sprawnie działająca bariera jelita cienkiego pełni funkcję filtra, zapobiegając przenikaniu do krwi elementów potencjalnie szkodliwych, tj. mikroorganizmów, toksyn i antygenów pokarmowych. U pacjentów z zespołem jelita przesiąkliwego do krwioobiegu przenikają niewystarczająco rozłożone cząstki pokarmowe, co prowadzi do aktywacji reakcji immunologicznej.

Mówiąc wprost, układ odpornościowy zlokalizowany w przewodzie pokarmowym traktuje antygeny pokarmowe jak elementy szkodliwe, a powstała reakcja jest analogiczna do odpowiedzi na bakterie czy toksyny. Objawy opisywanych nadwrażliwości pokarmowych są wysoce niespecyficzne i nie są kojarzone z alergią, co więcej – występują ze znacznym opóźnieniem (od 8 do 96 godzin od momentu spożycia pokarmu). Może to utrudniać lub uniemożliwiać powiązanie objawów chorobowych ze spożytym pokarmem. W konsekwencji pacjent spożywa szkodzący mu pokarm, co generuje rozwój stanu zapalnego pierwotnie o charakterze miejscowym, a następnie ogólnoustrojowym.

Opisywany stan zapalny wyraża się wzrostem poziomu mediatorów stanu zapalnego, co prowadzi do rozwoju insulinooporności i leptynooporności, a w konsekwencji blokowania receptorów dla insuliny i leptyny.

Hamowanie przyłączenia się insuliny do receptora generuje zwiększoną produkcję insuliny i prowadzi do hiperinsulinemii i hiperglikemii. Glukoza magazynowana jest w postaci kwasów tłuszczowych i właściwie niewykorzystywana do procesów metabolicznych. Co więcej, podobny mechanizm obserwuje się w przypadku leptyny. Rozwój leptynooporności będącej następstwem stanu zapalnego generuje zaburzone odczuwanie głodu i sytości, przyjmowanie pokarmów w nadmiernej ilości i w konsekwencji rozwój nadwagi i otyłości. Wdrożenie diety opartej na eliminacji nietolerowanych pokarmów prowadzi do ograniczenia stanu zapalnego i rewersu insulinooporności i leptynooporności, a w konsekwencji redukcji masy ciała, często przy zachowaniu diety normokalorycznej (sic!).

Integralnym elementem ograniczania stanu zapalnego wywołanego nadwrażliwościami IgA i IgG-zależnymi na pokarmy jest odbudowa uszkodzonej bariery jelitowej m.in. na drodze jej uszczelniania (podaż maślanu sodu / glutaminy / kurkuminy / kwercetyny itp.) oraz wyrównania zaburzonej mikroflory jelitowej. Z tego względu elementem prowadzenia pacjenta powinna być ocena ilościowa i jakościowa mikroflory jelitowej, mająca na celu ustalenie nasilenia dysbiozy jelitowej i dobór celowanej terapii probiotycznej. Ocena mikrobioty jelitowej jest celowa również z uwagi na fakt, iż badania naukowe dowiodły, że w zależności od dominacji określonych rodzajów bakterii z tej samej ilości pokarmu wykorzystujemy większą lub mniejszą liczbę kalorii. Odwrócenie zaburzeń mikroflory jest więc celowe u pacjenta z nadwagą i otyłością i powinno być prowadzone równolegle z dietą eliminacyjno-rotacyjną wdrożoną na podstawie badań.

Podsumowanie

Walka z nadmierną masą ciała nie zawsze jest efektywna przy wykorzystaniu standardowych metod, tj. wdrożenia diety o obniżonej kaloryczności oraz zwiększeniu poziomu aktywności fizycznej. Częsta przyczyną otyłości czy nadwagi jest bowiem przewlekły stan zapalny, wynikający z nadwrażliwości pokarmowej IgA i IgG-zależnej, generując rozwój insulinooporności czy oporności na leptynę.

Przyczyną problemów z utratą nadmiernej masy ciała częstokroć bywa także dysbioza jelitowa, generująca nie tylko rozwój dolegliwości gastrycznych (biegunki, wzdęcia, zaparcia, bóle brzucha), lecz także zaburzająca prawidłowość wykorzystywania energii z pożywienia. Z tego względu badanie mikroflory jelitowej i swoistych przeciwciał IgA i IgG względem składników pokarmowych i wdrożone na podstawie uzyskanych wyników suplementacja probiotyczna i interwencja dietetyczna prowadzą często do normalizacji masy ciała.

Zaznaczyć należy jednak, iż wspomniana interwencja nie jest panaceum dla wszystkich osób borykających się z nadwagą i otyłością. Wykonanie badań na utajone reakcje pokarmowe i mikroflorę jelitową jest jednak bardzo zalecane dla osób, które mimo wdrożenia diety niskokalorycznej oraz aktywności fizycznej nie notują utraty masy ciała bądź jest ona nieadekwatna do podjętej interwencji.

Sabina Budkiewicz

Materiały źródłowe u autorki