CUKRZYCA NA WIDELCU

Jeśli chorujesz na cukrzycę lub masz wśród swoich najbliższych kogoś, kto boryka się z tą chorobą – przeczytaj koniecznie !

Cukrzyca jest szczególną chorobą, w której efekty leczenia zależą w znacznym stopniu od samego pacjenta. Stąd ogromna rola edukacji diabetologicznej.

Ten artykuł pomoże Ci w wyborze niektórych produktów ważnych w codziennej diecie diabetyka.

Cukier biały czy brązowy

Cukier brązowy podnosi stężenie glukozy we krwi w sposób porównywalny do cukru białego. Różnią się one jedynie zawartością substancji mineralnych i sposobem otrzymywania. Cukier biały jest wytwarzany z buraków cukrowych i podlega procesowi tzw. rafinacji, czyli oczyszczania, w trakcie której pozbawiany jest melasy zawierającej wiele składników mineralnych. Cukier brązowy wytwarzany jest z trzciny cukrowej i nie podlega oczyszczaniu. Dlatego też ma więcej składników mineralnych, takich jak żelazo, magnez, potas czy wapń. Choć zawiera trochę więcej mikroelementów, to różnica w liczbie kalorii jest bardzo niewielka. W dalszym ciągu jest on sacharozą, która prowadzi do wzrostu stężenia glukozy we krwi i nie sprzyja procesowi redukcji masy ciała.

Stewia

Stevia rebaudiana, roślina pochodząca z północno-wschodniego regionu Paragwaju oraz z pogranicza Brazylii, jest źródłem naturalnych substancji słodzących: stewiozydu i rebaudiozydu A. Związki stewii są do 300 razy słodsze niż biały cukier, co przyczyniło się do wykorzystania ich jako słodzika. Charakteryzują się bardzo dobrą rozpuszczalnością w wodzie, odpornością na wysokie temperatury oraz możliwością długiego przechowywania, co decyduje o ich wykorzystaniu w przemyśle spożywczym. Od 2011 r. glikozydy stewiowe (E960) wykorzystuje się m.in. w napojach, słodyczach, słodzikach, gumach do żucia, przetworach owocowo-warzywnych, produktach piekarskich i przetworach rybnych. Oprócz zastosowania w diabetologii – jako naturalny słodzik dla cukrzyków – stewia ma również właściwości stabilizujące ciśnienie tętnicze u osób leczonych z powodu nadciśnienia oraz podkreśla się jej działanie przeciwpróchnicze i przeciwzapalne.

Cukier brzozowy

Popularne jest stwierdzenie, że cukier brzozowy jest zalecany osobom z cukrzycą. Cukier z brzozy to inaczej ksylitol, czyli substancja słodząca z grupy polioli pochodzenia naturalnego. Najczęściej pozyskiwany jest z kory brzozy fińskiej, a jego wygląd i smak przypomina zwykły cukier. Zawartość węglowodanów jest jednak o połowę mniejsza, a indeks glikemiczny o wiele niższy. Jednakże nie można go stosować bezkarnie jako zamiennika zwykłego cukru. W 100g znajduje się bowiem aż 240 kcal (czyli 60 g cukru). Dlatego po jego spożyciu można odnotować wysokie wartości glukozy we krwi, a po dłuższym czasie jego stosowania bez ograniczeń może dojść do przyrostu masy ciała.

Czy warto stosować słodzik zamiast cukru ?

Przede wszystkim należy pamiętać, że dzienna dopuszczalna dawka substancji słodzącej to nie tylko ta, która jest dodawana samodzielnie do napojów lub potraw. Słodziki także w niemałych ilościach znajdują się w suplementach diety, lekach, syropach, gumach do żucia, miętowych cukierkach czy produktach dla diabetyków lub tych typu light (np. coca-cola zero). Spożywane w dużych ilościach mogą mieć działanie przeczyszczające, a nawet powodować dolegliwości żołądkowo-jelitowe.

Z kolei stosowana często fruktoza może prowadzić do rozwoju insulinooporności, otyłości, zaburzeń gospodarki lipidowej i nadciśnienia tętniczego. Ten zamiennik sacharozy znacznie silniej niż inne węglowodany stymuluje syntezę triglicerydów i produkcję VLDL, sprzyjając rozwojowi chorób układu sercowo-naczyniowego. W badaniach wykazano, że częste spożywanie słodzika może u niektórych osób zmniejszać tolerancję odczuwania smaku słodkiego, co powoduje spożywanie go w coraz większych ilościach.

Dlatego też w diecie osób chorujących na cukrzycę zaleca się zrezygnowanie ze słodzenia potraw, co pozwala na przyzwyczajanie kubków smakowych do mniej słodkiego smaku. Zauważono, że osoby, które nie słodzą napojów i potraw, są bardziej wyczulone na inne smaki i mogą wyraźniej odczuwać niektóre aromaty. Przygotowana wówczas potrawa bez dodatku cukru nabiera innych walorów smakowych niż dawniej.

Syrop glukozowo-fruktozowy

Jest bardzo popularną substancją słodzącą dodawaną aktualnie do coraz większej liczby produktów (np. płatków śniadaniowych, pieczywa, słodyczy, lodów, napojów, jogurtów owocowych, deserów mlecznych). Czasem występuje pod nazwami: syrop glukozowy, fruktozowy lub kukurydziany. Syrop jest mieszaniną glukozy i fruktozy, a pozyskiwany jest z kukurydzy metodą hydrolizy. Wyprodukowanie syropu jest o wiele tańsze niż produkcja cukru. Ponadto, jest stabilny mikrobiologicznie oraz charakteryzuje się niską lepkością, dlatego też pojawia się coraz częściej w różnych produktach. Ma zastosowanie jako substancja stabilizująca smak i zapach. Niestety w diecie osób chorujących na cukrzycę jest on zdecydowanie niewskazany, ponieważ może spowodować szybki wzrost stężenia glukozy we krwi.

Słodycze dla cukrzyków

Produkty dla chorych na cukrzycę często słodzone są fruktozą lub słodzikami syntetycznymi, jednak nie oznacza to, że zawierają mniej węglowodanów. Wręcz przeciwnie, czasem zawartość węglowodanów przyswajalnych w takich produktach jest porównywalna do ich zawartości w produktach tradycyjnych. Ponadto, wyroby cukiernicze (różnego rodzaju ciasta, ciastka, itp.) przeznaczone dla chorych na cukrzycę czasem są słodzone słodzikiem i rzeczywiście nie zawierają sacharozy (cukru tradycyjnego), ale ich podstawowym składnikiem i tak jest mąka, która prowadzi do wzrostu stężenia glukozy we krwi.

Warto więc pamiętać, że: wszystkie słodycze odpowiadają za wzrost stężenia glukozy we krwi ! W jakim jednak stopniu, zależy to już od ilości ich spożycia. Dla przykładu: przy pojawieniu się ochoty na słodycze, 4 kosteczki gorzkiej czekolady (ok. 16 g) wydają się bezpiecznym wyborem z uwagi na jej niski indeks glikemiczny (IG). Gdybyśmy jednak zjedli pół tabliczki takiej czekolady (50 g) to niestety ładunek glikemiczny (ŁG) będzie na tyle duży, że spowoduje wysoki wzrost poziomu glukozy we krwi.

Wniosek: spożycie produktu o niskim IG nie zawsze musi być związane z niskimi wartościami stężenia glukozy we krwi, bo warunkiem jest wielkość porcji. Podobnie jest w przypadku zjedzenia produktu o wysokim IG – jeśli zjemy jednorazowo niewielką jego porcję to wzrost stężenia glukozy we krwi nie będzie zbyt gwałtowny i wysoki, bo po prostu ŁG będzie niski.

Sok z grejpfruta

Sam owoc grejpfruta zawiera duże ilości witaminy C, potasu oraz pektyn (frakcja rozpuszczalna błonnika), które są pomocne w obniżeniu stężenia cholesterolu oraz mogą przyczynić się do spowolnienia wchłaniania się węglowodanów. Jednak pomimo wielu korzyści, grejpfrut, jak każdy inny owoc, zawiera węglowodany. Spożywany w postaci soku owocowego prowadzi do szybkiego zwiększenia stężenia cukru we krwi. Sok z grejpfruta zawiera również mniej pektyn niż cały owoc. Traci w ten sposób wiele swoich korzystnych właściwości. Ponadto w soku owocowym cząsteczki grejpfruta są bardzo drobne. W konsekwencji dochodzi do szybkiego wchłaniania i wzrostu stężenia cukru we krwi po jego wypiciu. Należy również pamiętać, że napoje dostępne w kartonach (jeżeli nie są 100% sokami) często są dosładzane zwykłym cukrem, przez co efekt hiperglikemii może być jeszcze szybciej zauważalny.

Cynamon

Cynamon jest przyprawą, która powstaje w wyniku zmielenia kory cynamonowca. Za jego charakterystyczny aromat odpowiada aldehyd cynamonowy, wykazujący również działanie prozdrowotne. Wstępne badania prowadzone wśród osób chorujących na cukrzycę podkreślają hipoglikemizujące działanie cynamonu. Podawanie preparatów ekstraktu z cynamonu prowadziło do obniżenia stężenia glukozy w surowicy krwi oraz miało związek z poprawą profilu lipidowego u chorych na cukrzycę typu 2. Dodatkowo cynamon zawiera wiele cennych substancji mających wpływ na polepszenie innych funkcji w organizmie oraz zmniejszanie ryzyka rozwoju nowotworów, choroby Parkinsona i Alzheimera czy miażdżycy.

Uwaga: Najczęściej kupowanym u nas cynamonem jest cynamon chiński (zwany inaczej cynamonem zwyczajnym, Cinnamomum Cassia), który jest tańszy i bardziej dostępny. Produkuje się go w Chinach lub Indonezji; charakteryzuje się ostrzejszym smakiem. Zawiera jednak większe ilości kumaryny, która w dużym stężeniu może mieć niekorzystne działanie na wątrobę.
Aby cynamon spełniał wyżej wymienione funkcje prozdrowotne, należy wybierać cynamon cejloński (zwany inaczej cynamonem prawdziwym, Cinnamomum verum), zawierający znacznie mniejsze ilości kumaryny. Charakteryzuje się on również łagodniejszym smakiem.

Izomery „trans”

W diecie cukrzycowej należy eliminować tłuszcze bogate w izomery trans, które nasilają insulinooporność, zwiększają stężenie cholesterolu frakcji LDL i są czynnikiem ryzyka rozwoju miażdżycy oraz choroby niedokrwiennej serca.

Glutaminian sodu

Jest to aminokwas, który również w naturalny sposób występuje w bardzo wielu produktach spożywczych (np. mięsie, serach, warzywach). Glutaminian sodu dodawany jest w celu wzmocnienia odczuwania smaku danej potrawy. Sam smak glutaminianu sodu można określić jako „grzybopodobny”, „mięsny”, podobny do smaku rozcieńczonego sosu sojowego.

Zgodnie z prawem jest klasyfikowany jako dodatek do żywności (E621), a zasady jego używania są ściśle regulowane przez przepisy UE. Najczęściej dodawany jest do mrożonek, zup w proszkach, przypraw, sosów, sałatek czy konserw. Nie ma bezpośredniego wpływu na wzrost stężenia glukozy we krwi. Jego rolą jest jednak wzmacnianie smaku, dlatego może mieć pośredni wpływ na odczuwany apetyt i w konsekwencji na chęć zjadania większych porcji jedzenia.

Jakie połączenia ?

Często słyszymy, że nie wolno łączyć chleba z wędliną ani ziemniaków z mięsem, ponieważ to sprzyja tyciu. Proces wzrostu lub spadku masy ciała związany jest z bilansem energii, czyli różnicą pomiędzy liczbą kalorii dostarczoną w pożywieniu a tą, która jest zużywana w ciągu dnia. Jeśli bilans jest dodatni (dostarczamy sobie więcej kalorii niż ich zużywamy), wówczas następuje odkładanie się nadmiaru energii w postaci tkanki tłuszczowej i dochodzi do przyrostu masy ciała.

W przypadku, gdy spalamy większą liczbę kalorii, niż dostarczamy, występuje proces odwrotny i chudniemy. Brak łączenia niektórych składników nie ma tak naprawdę znaczenia.

Warto jednak pamiętać, że łączenie niektórych produktów może zwiększyć przyswajalność niektórych witamin lub składników mineralnych, np. żelaza. Żelazo występujące w produktach roślinnych ma postać tzw. niehemową i przez to może być gorzej przyswajane przez organizm. Natomiast spożywanie go w połączeniu z witaminą C (sok z cytryny, natka pietruszki) sprzyja zwiększeniu jego biodostępności i tym samym zwiększa szanse organizmu na lepsze wykorzystanie żelaza.

Jak często jeść

Prawidłowo zbilansowana dieta powinna zawierać pięć posiłków (trzy główne i dwie małe przekąski pomiędzy nimi) spożywanych w regularnych porach. Osoby, które zjadają jedynie dwa posiłki w ciągu dnia (np. pierwszy wcześnie rano, a następny wieczorem), powinny zwiększyć ich liczbę do pięciu i jeść w odstępach co około 3 godziny. Z drugiej strony, posiłków nie powinno być w jadłospisie także za dużo (np. spożywanie małych przekąsek co godzinę). Należy wówczas pamiętać, że zjedzenie dwóch kostek czekolady lub wypicie kawy z mlekiem jest również posiłkiem, stąd podjadanie co godzinę, nawet minimalnej porcji, także nie jest wskazane i powinno wiązać się ze zmniejszeniem liczby posiłków do pięciu. W czasie podjadania system regulacji metabolizmu ulega zaburzeniu, a częste podjadanie związane jest ze zjadaniem większej liczby kalorii niż rzeczywiste zapotrzebowanie organizmu. Prowadzi to do zwiększenia masy ciała.

W przypadku osób chorujących na cukrzycę liczba posiłków zależy od metody leczenia.

Z reguły poleca się spożywanie 4-5 posiłków w ciągu dnia, z czego 3 główne to: śniadanie, obiad i kolacja oraz 1-2 małe przekąski. Bardzo ważny jest ich odpowiedni rozkład w ciągu dnia. Posiłki należy spożywać co 3-4 godziny. Zarówno zbyt rzadkie, jak i zbyt częste spożywanie posiłków przez cukrzyków przynosi negatywne konsekwencje zdrowotne. Pierwszy posiłek, czyli śniadanie, należy zjeść do godziny od momentu wstania z łóżka, natomiast ostatni posiłek 2-3 godziny przed snem. Liczba posiłków jest sprawą indywidualną dostosowaną do trybu życia pacjenta i stosowanej metody leczenia. Dlatego szczegółowe wskazówki można otrzymać w naszej poradni.

Sabina Budkiewicz