KŁOPOTLIWA LAKTOZA

Laktoza to cukier, który znajduje się w mleku większości ssaków. Jest on szczególnie ważny w pierwszych latach życia zwierząt, ponieważ stanowi podstawowe źródło energii. W organizmie (a właściwie w jelicie cienkim) niektórych osób występuje zbyt mała ilość enzymu zwanego laktazą, który jest potrzebny do trawienia laktozy, czyli cukru mlecznego.

Co dzieje się z niestrawioną laktozą ?

Jeśli laktoza nie zostanie strawiona w jelicie cienkim to przechodzi do jelita grubego i dopiero tu jest rozkładana przez florę bakteryjną do kwasu mlekowego, dwutlenku węgla, wodoru, metanu i wodorotlenków. Powstające w tym procesie gazy powodują wzdęcia, kruczenie (słyszalne ruchy perystaltyczne jelit), przelewanie, uczucie napięcia i pełności, wiatry, bóle brzucha, a czasem biegunki. Nie u wszystkich osób występują tak samo nasilone objawy, zależy to od stopnia niedoboru laktazy.

Nietolerancja laktozy

O nietolerancji laktozy mówimy, gdy po spożyciu produktów mlecznych zawierających laktozę pojawiają się wymienione powyżej dolegliwości.

Przyczyny nietolerancji laktozy:

niedobór laktazy, czyli całkowity brak w błonie śluzowej jelita cienkiego aktywności enzymu laktazy; zaburzenie to jest uwarunkowane genetycznie,

hipolaktazja – która wynika ze zmniejszonej aktywności laktazy, może być albo uwarunkowana genetycznie, albo jej przyczyną może być uszkodzenie powierzchni błony śluzowej jelita (przyczyna wtórna); hipolaktazja występuje zarówno u dzieci oraz młodzieży, jak i u osób dorosłych.

Typy nietolerancji laktozy

Klinicznie można wyróżnić trzy typy nietolerancji laktozy: wrodzoną nietolerancję laktozy, wtórną oraz pierwotną.

Postać wrodzona występuje rzadko, objawy pojawiają się bezpośrednio po porodzie, wymaga odpowiedniego postępowania terapeutycznego.

Wtórna nietolerancja laktozy jest wynikiem zaniku lub uszkodzenia struktury kosmków jelitowych. Może być to spowodowane szeregiem chorób przewodu pokarmowego, takich jak celiakia, popromienne zapalenie jelit czy choroba Leśniowskiego-Crohna. Warto wspomnieć, że po regeneracji jelita pacjent często ponownie nabywa zdolność trawienia laktozy, ale czas odnowy kosmków jelitowych jest różny, może trwać nawet kilka miesięcy. Wtórna nietolerancja laktozy może się rozwinąć również w wyniku infekcji jelitowej.

Z kolei pierwotna nietolerancja laktozy (najbardziej powszechny typ) jest uwarunkowana autosomalnie recesywnie i polega na stopniowym zaniku aktywności laktazy. Najczęściej pojawia się miedzy 5. a 6. rokiem życia. W przypadku gdy niskiej aktywności enzymatycznej laktazy nie towarzyszą objawy, należy mówić o zaburzeniu wchłaniania laktozy, z kolei jeżeli jest ona skorelowana z symptomami, w literaturze fachowej preferowanym terminem jest „nietolerancja laktozy”.

Objawy nietolerancji laktozy

Objawy nietolerancji laktozy narastają wraz z wiekiem i ich nasilenie jest proporcjonalne do ilości spożytej laktozy. Wśród symptomów można wyróżnić bóle brzucha, uczucie pełności, kruczenia i przelewania w jamie brzusznej, uczucie wzdęcia, biegunkę, nudności oraz wymioty. Rzadziej spotykane objawy nietolerancji laktozy to zaparcia, bóle głowy, uczucie zmęczenia, zaburzenia koncentracji uwagi, bóle mięśniowe, owrzodzenia w jamie ustnej oraz dolegliwości ze strony układu moczowego.

Pomocna diagnostyka

W praktyce klinicznej znanych jest wiele metod pozwalających na diagnostykę nietolerancji laktozy. Są to: oddechowy test wodorowy, test tolerancji laktozy, test genetyczny oraz określenie aktywności laktazy poprzez biopsję jelita cienkiego. Z uwagi na inwazyjność niektórych metod czy też ich wysoki koszt i niską czułość w praktyce klinicznej najczęściej stosowaną metodą jest wodorowy test oddechowy.

Leczenie dietetyczne

Postępowanie terapeutyczne w nietolerancji laktozy polega przede wszystkim na eliminacji z diety produktów zawierających w swoim składzie cukier mleczny. W przypadku hipolaktazji u osób dorosłych zaleca się unikanie mleka i produktów mlecznych przez 2-4 tygodni, a następnie próbę ponownego wprowadzenia nabiału do diety (należy rozpoczynać od małych ilości, nie więcej niż łyżka na jeden posiłek).

Stosunkowo dobrze tolerowane są produkty mleczne fermentowane, np. jogurt naturalny z bakteriami probiotycznymi, które ułatwiają trawienie laktozy. Warto zaznaczyć, że w przypadku wtórnej nietolerancji laktozy wykluczenie produktów mlecznych wprowadza się tylko czasowo, po regeneracji kosmków jelitowych mogą one z powrotem być konsumowane przez pacjenta. Okazuje się, że dawka 12g laktozy w jednej porcji (odpowiednik szklanki mleka) jest dobrze tolerowana przez osoby dorosłe i nastolatki z nietolerancja laktozy.

Tolerancja nawet niewielkich ilości laktozy jest jednak cecha indywidualną, która powinna być rozpatrywana osobno u każdego pacjenta.

Rozwiązaniem może również okazać się doustna suplementacja enzymatyczna. W sytuacji gdy pacjent planuje zjeść posiłek mleczny, może przyjąć enzym – β-galaktozydazę, który rozkłada laktozę. Takie postępowanie uchroni przed wystąpieniem dolegliwości żołądkowo-jelitowych po spożyciu mleka. Warto mieć na uwadze, że pacjenci rezygnujący ze spożywania nabiału są narażeniu na występowanie niedoborów wapnia, dlatego też w ich diecie należy zadbać o ten składnik mineralny. Produkty nie nabiałowe obfitujące w wapń to: mak, migdały, nasiona roślin strączkowych, sezam, suszone figi i morele, jarmuż oraz wzbogacone w wapń napoje roślinne.

Podsumowanie

Warto pamiętać, że objawy typowe dla nietolerancji laktozy często imitują nietolerancję innych składników odżywczych. Przykładowo podobne symptomy mogą wywołać FODMAPS (fermentujące oligo-, di- i monosacharydy oraz poliole). Wspomniane dolegliwości zaobserwowano również u pacjentów z zespołem drażliwego czy przerostem bakteryjnym jelita cienkiego (SIBO). W celu postawienia poprawnej diagnozy warto wiec wykonać test w kierunku nietolerancji laktozy.

Sabina Budkiewicz

Materiały źródłowe u autorki.