OTYŁE DZIECI TO W PRZYSZŁOŚCI OTYLI DOROŚLI

Niepokojący jest fakt, że częstość występowania otyłości wśród dzieci i zwiększa się w zastraszającym tempie, podobnie jak w przypadku osób dorosłych.

Najczęstszą przyczyną otyłości u dzieci jest dodatni bilans energetyczny wynikający z nadmiaru przyjmowanego pokarmu i jednocześnie niewystarczającej aktywności fizycznej. Skutkiem tego jest wzrost masy ciała i kumulowanie tkanki tłuszczowej w organizmie.

Występowanie otyłości u dzieci to także skutek zmian technologicznych, jakie nastąpiły na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci. Ludzki genom jest przystosowany do wydajnego systemu kumulowania energii, w związku z czym obecne komfortowe środowisko, które oferuje całą gamę wysokoprzetworzonych i kalorycznych produktów spożywczych, a jednocześnie siedzący tryb życia, sprzyja nadmiernej kumulacji tkanki tłuszczowej w organizmie.

Dzieci, u których zdiagnozowano otyłość prostą, zwłaszcza w przypadku stwierdzonych powikłań lub współistniejących czynników ryzyka rozwoju zespołu metabolicznego, lub dzieci z otyłością wtórną należy kierować do leczenia specjalistycznego, które powinien prowadzić zespół terapeutyczny poradni metabolicznej lub endokrynologicznej. Zespół ten powinien składać się z lekarza, psychologa, dietetyka lub edukatora oraz rehabilitanta. Program leczenia zakłada kompleksowe podejście do problemu i musi być nastawiony na uzyskanie trwałych zmian trybu życia i sposobu żywienia dziecka, a często też całej jego rodziny.

Praktyczne metody postępowania dietetycznego u dzieci i młodzieży uzależnione są od wieku:

u dzieci do 12. r.ż. wywiad żywieniowy powinien być zebrany od rodzica, w kolejnych latach życia rodzic powinien być obecny i uzupełniać wywiad,

u dzieci do 10. r.ż. nie wprowadza się diet redukcyjnych, prowadzenie dietetyczne polega na ustaleniu diety izokalorycznej i zwiększeniu aktywności fizycznej,

w przypadku starszych dzieci można zastosować dietę o ograniczonej podaży kalorycznej, jednakże z uwagi na procesy wzrostowe i możliwość wystąpienia niedoborów żywieniowych bardziej wskazane wydaje się stosowanie diety izokalorycznej,

zmiana sposobu żywienia, najlepiej całej rodziny, poprzez wprowadzenie prawidłowych nawyków żywieniowych,

wprowadzenie diety niskoenergetycznej jest możliwe jedynie w przypadku znacznej otyłości, pod kontrolą lekarza prowadzącego,

monitorowanie stanu odżywienia oraz tempa wzrostu dziecka, przynajmniej jeden raz na pół roku, na podstawie siatek centylowych uwzględniających wiek oraz płeć.

Zalecenia żywieniowe powinny w pierwszej kolejności zapewnić prawidłową liczbę kalorii i optymalną zawartość składników odżywczych, niezbędną do prawidłowego wzrostu i rozwoju dziecka. W przypadku dzieci poniżej 10. r.ż. nie powinno się wprowadzać restrykcji kalorycznych, a jedynie wprowadzić prawidłowe nawyki żywieniowe, wśród których należy wyeliminować cukry proste, ograniczyć soki i gazowane napoje słodzone, napoje i soki owocowe, które powinny być zastąpione wodą oraz herbatkami ziołowymi, słodkie przekąski, wprowadzić pięć posiłków dziennie, w tym trzy główne oraz dwie przekąski, ograniczyć liczbę kalorii z nasyconych kwasów tłuszczowych do 10%. Do diety dziecka powinny być wprowadzone przekąski o niskiej kaloryczności, składające się z warzyw i owoców. Zmiana nawyków żywieniowych jest podstawą w zmniejszeniu liczby spożywanych kalorii, poprawy jej zbilansowania, bez nadmiernego ograniczania ilości zjadanego pokarmu. Obecnie aż 25-33% kalorii spożywanych przez nastolatki pochodzi z przekąsek.

Ograniczeniu powinna również podlegać ilość zjadanych pokarmów o wysokim indeksie glikemicznym, m.in. cukierki, białe pieczywo, biały ryż, makarony i ziemniaki. Zwiększenie ilości zjadanego błonnika w postaci warzyw, owoców i produktów pełnoziarnistych powoduje większe poczucie sytości po posiłku i opóźnia pojawienie się głodu oraz prowadzi do spadku stężenia cholesterolu frakcji LDL i insulinooporności. Większe spożycie pokarmów bogatych w błonnik przyczynia się jednocześnie do zmniejszenia spożycia pokarmów wysokoenergetycznych poprzez zmianę ich proporcji w diecie.

W ciągu dnia spożywane powinny być trzy większe posiłki i dwa mniejsze. Dziecko powinno rozpoczynać dzień od śniadania. Zjedzenie śniadania łączy się z mniejszą konsumpcją przekąsek w trakcie całego dnia. Kolacja nie powinna być zbyt obfita i spożywana najpóźniej na 2-3 godziny przed pójściem spać.

Wysokokaloryczne przekąski powinny być zastąpione wartościowymi przekąskami, które mogą uwzględniać orzechy w pierwszej połowie dnia oraz owoce, warzywa lub niskotłuszczowe produkty mleczne w drugiej połowie dnia. Kaloryczność należy ograniczać głównie przez zmniejszenie wartości kalorycznej, a nie poprzez zmniejszenie liczby i wielkości porcji posiłków, pomoże to w zaakceptowaniu zmian żywieniowych i pozwoli uniknąć uczucia niedosytu. Wskazane jest więc zjadanie przed głównym, zazwyczaj wysokokalorycznym daniem, surówki lub wypicie szklanki wody. Powoduje to uczucie sytości przy zmniejszonym spożyciu kalorii. Aby posiłek był prawidłowo zbilansowany i zawierał odpowiednią liczbę kalorii, można przyjąć, że ok. ½ talerza (wielkości porcji) powinny stanowić warzywa, a po ¼ talerza produkty białkowe (mięso, jajko lub ryby) oraz produkty węglowodanowe (makaron, ziemniaki, kasze lub ryż).

Nie ma obecnie wytycznych co do stosowania niskotłuszczowych lub niskowęglowodanowych diet u dzieci, ze względu na brak wiarygodnych badań w tej grupie wiekowej. Wydaje się rozsądne stosowanie ogólnych zasad dietetycznych i diet zbilansowanych o obniżonej zawartości kalorii. Niewielkie ograniczenie liczby przyjmowanych kalorii i edukacja całej rodziny w zakresie zasad prawidłowego żywienia mogą jedynie zapewnić trwały sukces.

W wybranych przypadkach, u skrajnie otyłych nastolatków obarczonych powikłaniami otyłości, można zastosować dietę niezbilansowaną o bardzo niskiej kaloryczności, dostarczającą zazwyczaj do 900 kcal na dzień. Takie działania prowadzi się jedynie pod nadzorem lekarza! Należy pamiętać, że podczas stosowania tej terapii istnieje potrzeba uzupełniania niektórych składników pokarmowych – witamin, minerałów w postaci suplementów diety.

Jakie zmiany … ?

Ważnym elementem w efektywnej terapii otyłości u dzieci jest zmiana trybu życia dziecka ze zwiększeniem ilości czasu spędzanego na aktywności fizycznej. Nawet najlepsza dieta, stosowana bez zmiany stylu życia, nie da takich efektów, jak połączenie leczenia dietetycznego ze zwiększeniem aktywności. Regularny wysiłek fizyczny stosowany łącznie z dietą u osób otyłych powoduje systematyczną redukcję masy ciała. Dodatkowo łączy się z poprawą profilu metabolicznego oraz zmniejszeniem insulinooporności, która poprawia wykorzystywanie węglowodanów przez organizm.

Wprowadzenie aktywności fizycznej do życia dziecka z nadwagą lub otyłością nie jest łatwe, ze względu na problemy z wykonywaniem niektórych czynności, zaburzeniem wzorców ruchowych oraz szybszej męczliwości. Aktywność należy wprowadzać z umiarem, zaczynając od lekkich ćwiczeń i stopniowo zwiększając czas i częstotliwość wysiłku. Otyłe dzieci niezbyt chętnie uczestniczą w aktywności fizycznej wspólnej z rówieśnikami o prawidłowej masie ciała, wstydząc się wyglądu własnego ciała i małej wydolności fizycznej. Jednocześnie dziecko otyłe wydatkuje więcej energii na wysiłek tej samej intensywności niż dziecko o prawidłowej masie ciała. Zaleca się docelowo przynajmniej 60 minut od umiarkowanego do intensywnego wysiłku fizycznego dziennie. Aby jednak osiągnąć zamierzony efekt, wysiłek fizyczny musi być stosowany regularnie przez 5-7 dni w tygodniu. Dodatkowo ważne jest ograniczenie czasu spędzanego przez dziecko na oglądaniu telewizji i zabawie przed komputerem do maksymalnie dwóch godzin dziennie, a idealnie do jednej godziny na dzień.

W następną sobotę zamieszczone zostaną najczęstsze błędy w sposobie żywienia dzieci oraz wskazówki dla rodziców.

Sabina Budkiewicz

Materiały źródłowe u autorki