GŁÓWNE ASPEKTY DIETY DZIECI Z ZESPOŁEM DOWNA

Dzieci z zespołem Downa często wymagają diety wspomagającej układ immunologiczny oraz ograniczenia spożywania produktów wpływających niekorzystnie na ich szczelność jelitową. Są one także narażone na ryzyko wystąpienia cukrzycy.

Jaka więc dieta jest dla nich korzystna?

Eliminacja cukru oraz redukcja spożywania nadmiernej ilości produktów węglowodanowych, w szczególności cukrów prostych, jest uzasadniona z uwagi na wymienione we wstępie ryzyko wystąpienia cukrzycy, jak również z powodu negatywnego wpływu nadmiaru tych składników na rozwój mikroflory jelit.

Konsekwencją nieszczelności jelit – poza wzrostem ryzyka wystąpienia chorób o podłożu immunologicznym – są nietolerancje pokarmowe, które często wiążą się nie tylko z niepożądanymi objawami ze strony układu pokarmowego, ale również z innymi objawami niespecyficznymi. Warto jednak zaznaczyć, iż właściwa dla danego dziecka – dostosowana do jego aktywności fizycznej oraz wyników badań – ilość węglowodanów w diecie jest niezbędna.

W związku z zaleceniami regularnej aktywności fizycznej węglowodany w diecie dziecka z zespołem Downa stanowią swoiste „paliwo” dla procesów energetycznych. Zalecane więc jest spożywanie we właściwych proporcjach i ilości kasz, np. gryczanej, quinoa, ryżu jaśminowego lub brązowego czy też amarantusa.

Co warto wiedzieć o lektynach?

Lektyny – to glikoproteiny, które w związku ze swoją budową biochemiczną mają zdolność wiązania się z receptorami obecnymi w jamie ustnej i w przewodzie pokarmowym człowieka, a także zdolność do przenikania do krwiobiegu w wyniku powstałych już wcześniej rozszczelnień nabłonka jelitowego. Można przypuszczać, iż produkty zawierające lektyny mogą wywołać działanie dwukierunkowe – mogą być przyczyną rozszczelnienia jelita w związku z możliwością zaburzenia stanu mikrobioty i w sposób pośredni nasilać już obecny stan zapalny m.in. u dzieci z zespołem Downa, ale także powodować stany zapalne, przedostając się przez już rozszczelniony nabłonek jelit. W konsekwencji, wiążąc się ze specyficznymi tkankami, mogą stanowić przyczynę rozwoju bądź nasilenia reakcji zapalnej, a w dalszym etapie być przyczyną rozwoju tzw. mechanizmu autoagresji.

Znaczną zawartością lektyn charakteryzuje się pszenica, będąca głównym źródłem glutenu. Ponadto źródłem lektyn są także nasiona, orzechy, pełnoziarniste kasze, owies oraz nasiona roślin strączkowych.

Jednak w związku z bogatą wartością odżywczą i właściwościami prozdrowotnymi powyższych produktów oraz brakiem danych dotyczących polimorfizmów znamiennych dla ich osobniczej nietolerancji u dzieci z zespołem Downa – nie jest wskazana ich eliminacja. W przypadku większości z nich właściwe metody przygotowywania (np. moczenie oraz gotowanie) dają możliwość usunięcia lektyn, a tym samym eliminacji szkodliwych skutków działania tych związków w ustroju człowieka.

Nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3

Istotnym aspektem w diecie dziecka z zespołem Downa jest ilość, ale także rodzaj spożywanych tłuszczów. Dzieci te dużo bardziej niż pozostałe narażone są na ryzyko wystąpienia otyłości oraz chorób z nią związanych w wieku dorosłym. Zwiększenie tego ryzyka wiąże się z nieprawidłowościami metabolicznymi będącymi wynikiem zarówno spowolnionych procesów energetycznych, jak również prawdopodobnych polimorfizmów genów odpowiedzialnych za przemiany tłuszczów. W związku z powyższym od pierwszych miesięcy życia zaleca się uwzględnianie diety bogatej w nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3: DHA i EPA, oddziałujące korzystnie na poziom cholesterolu HDL. W początkowym okresie dostarczane są w dużej mierze z mlekiem matki. W momencie wprowadzenia pokarmów stałych warto uwzględniać ich podaż poprzez wprowadzenie do diety dziecka wysokiej jakości olejów roślinnych, np. oleju lnianego, a także dobrej jakości ryb.

Błonnik pokarmowy

Kolejnym bardzo ważnym składnikiem diety dziecka z zespołem Downa jest błonnik pokarmowy.

Błonnik pokarmowy, spożywany w szczególności pod postacią warzyw, wpływa korzystnie na procesy trawienne oraz usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii, metali ciężkich, a także wspomaga równowagę mikroflory jelit dziecka.

W sytuacji gdy stan zdrowia dziecka umożliwia stosowanie diety bogatej w błonnik, zaleca się, by warzywa stanowiły składnik większości posiłków w ciągu dnia.

Antyoksydanty, cynk, selen oraz inne …

Osoby z zespołem Downa wykazują zwiększone zapotrzebowanie na substancje o charakterze antyoksydacyjnym. Wskutek zaburzonej równowagi biochemicznej mechanizmy produkcji oraz usuwania wolnych rodników tlenowych są u nich zakłócone.

Wolne rodniki tlenowe są zarówno pośrednią, jak i bezpośrednią przyczyną uszkodzeń w komórce, w tym uszkodzeń DNA. Liczne badania naukowe wykazują, że zarówno u dzieci, jak i dorosłych z zespołem Downa występuje zjawisko tzw. wzmożonego stresu oksydacyjnego, w którym dochodzi do nadmiernego gromadzenia się wolnych rodników tlenowych.

Wdrażając optymalną dietę u dziecka z zespołem Downa, należy zatem zwrócić szczególną uwagę na produkty bogate w naturalne antyoksydanty obecne w żywności, odpowiedzialne za eliminację wolnych rodników tlenowych. Do takich antyoksydantów zaliczyć należy antyoksydanty drobnocząsteczkowe – witaminy: A, C oraz E. Związki te są naturalnymi antyutleniaczami istotnie zmniejszającymi stres oksydacyjny będący skutkiem nadmiernej produkcji wolnych rodników. Zalecane (w przypadku braku alergii i nietolerancji pokarmowych oraz przeciwwskazań natury genetycznej) przykładowe źródła witamin A, C, E przedstawiam poniżej.

Zawartość witamin antyoksydacyjnych A, C i E w wybranych produktach spożywczych:

Witamina A (równoważnik retinolu – µg/100g części jadalnych produktu)

wątroba wieprzowa – 3304
marchew – 1656
żółtko jaja kurzego – 770
szpinak – 707
papryka czerwona – 528
morele – 254
pomidor – 100

Witamina C (kwas L-askorbinowy – mg/100g części jadalnych produktu)

papryka czerwona – 139
brukselka – 94
kalafior – 70
pomarańcze – 49
kapusta biała – 48
pomidor – 23
jabłko – 9,2

Witamina E (równoważnik α-tokoferolu – mg/100g części jadalnych produktu)

orzechy laskowe – 38,7
olej rzepakowy – 26,7
oliwa z oliwek – 11,9
orzechy włoskie – 2,6
szpinak – 1,8
kapusta biała – 1,67

(Źródło dostępne u autorki opracowania)

Poza zawartością w diecie wymienionych wyżej witamin warto zwrócić także uwagę na obecność naturalnych antyutleniaczy takich jak polifenole, w tym flawonoidy. Substancje te obecne są np. w czerwonych owocach, takich jak aronia, jagody, czerwone winogrona, ale także w warzywach, takich jak kapusta czerwona czy też buraki. Bogatym źródłem polifenoli są także nasiona roślin strączkowych oraz orzechy.

W związku z nieprawidłowo funkcjonującym układem immunologicznym u dzieci z zespołem Downa podkreśla się niezwykle istotną rolę obecności w diecie produktów żywnościowych bogatych w cynk i selen – pierwiastki kluczowe dla wywołania prawidłowej odpowiedzi immunologicznej w przypadku infekcji.

Cynk obecny jest przede wszystkim w produktach pochodzenia zwierzęcego, takich jak mięso i ryby, ale także w nasionach dyni oraz roślin strączkowych.

Selen natomiast znajduje się m.in. w orzechach brazylijskich oraz mięsie.

Przy uwzględnianiu wyżej wymienionych produktów w codziennej diecie warto pamiętać o właściwych metodach przygotowywani nasion przed ich konsumpcją w celu eliminacji wysokiej zawartości lektyn.

Cholina

Istotną substancją wspierającą procesy biochemiczne na poziomie komórkowym, a w konsekwencji rozwój intelektualny dzieci z zespołem Downa jest cholina. Odpowiednio wysoka podaż tego składnika w diecie może przyczynić się do ich lepszego rozwoju intelektualnego. Wskazuje się także, iż spożywanie dostatecznej ilości choliny w okresie ciąży obciążonej ryzykiem wystąpienia zespołu Downa u płodu może dodatnio wpłynąć na rozwój poznawczy dziecka z zespołem Downa po urodzeniu.

Do naturalnych źródeł choliny należą m.in.: żółtka jaj, wątroba, nasiona roślin oleistych, a także brokuły oraz kalafior. W sytuacji niemożliwości właściwego zbilansowania diety względem tego składnika warto rozważyć jego suplementację.

Kurkumina

Kurkumina jest kolejnym składnikiem diety, który może wesprzeć procesy metaboliczne zachodzące u dzieci z zespołem Downa. Jest ona substancją znajdującą się w kłączach ostryżu długiego. Zalicza się ją do głównych składników aktywnych kurkumy. Wykazuje właściwości przeciwnowotworowe, przeciwzapalne i jest silnym antyoksydantem. Kurkumę można stosować jako dodatek do przygotowywania potraw, jednak nie ma danych naukowych wskazujących, jakie ilości tego składnika działają leczniczo.

Podsumowanie

Opracowanie zbilansowanej diety dla dziecka z zespołem Downa wymaga uwzględnienia wszystkich powyższych aspektów. Ważnym elementem takiego opracowania jest wykonanie badań laboratoryjnych pomocnych w określeniu aktualnego stanu odżywienia dziecka, diagnoza alergii i nietolerancji pokarmowych, jak również uwzględnienie racjonalnych możliwości stosowania diety przez dziecko w placówkach oświatowych oraz jej optymalizacja dostosowana do tych warunków.

Dieta dzieci z zespołem Downa jest jednym z podstawowych elementów wpływających na stan zdrowia oraz prewencję występowania chorób metabolicznych w ich dorosłym życiu. Problematyka doboru optymalnego sposobu żywienia w przypadku tej odmienności jest niezwykle złożona i wymaga szerokiej wiedzy zarówno dietetycznej, medycznej, jak i z zakresu genetyki.

Zalecenia dietetyczne dla dziecka z zespołem Downa powinny uwzględniać nie tylko wiedzę dotyczącą prawidłowego bilansowania diety, ale także wpływ predyspozycji genetycznych, w tym polimorfizmów genetycznych odpowiedzialnych za procesy immunologiczne i metaboliczne.

Sabina Budkiewicz

Materiały źródłowe dostępne u autorki opracowania.