ŻYWIENIE DZIECI W WIEKU SZKOLNYM

Z rozpoczęciem nauki w szkole następują poważne zmiany w stylu życia i sposobie żywienia dziecka. Co najmniej jeden posiłek jest  spożywany poza domem, dlatego wyniesiona z domu wiedza dziecka odnośnie racjonalnego żywienia ma ogromny wpływ na jego kondycję oraz rozwój fizyczny i intelektualny. Znaczenie ma zarówno dobór produktów, także tych jedzonych poza domem, pory posiłków jak i odpowiednia ilość płynów.

     Stres związany z nowymi obowiązkami, nowym środowiskiem i często brakiem poczucia bezpieczeństwa mogą mieć wpływ na wystąpienie zaburzeń przewodu pokarmowego, np. zaparć lub biegunek. Rodzice w tym czasie powinni zwracać szczególną uwagę na sposób żywienia dziecka, w tym jedzenie śniadania w domu przed wyjściem do szkoły, możliwość zjedzenia  II śniadania  (kanapki, owoce i napój) w szkole, obiad i kolację złożone z pełnowartościowych produktów oraz ilość i rodzaj produktów podjadanych między posiłkami.

     Podatność na reklamy telewizyjne może prowadzić do nadmiernego spożycia produktów o nieodpowiedniej wartości odżywczej  (np. napoje gazowane, chipsy, słodycze). Jednocześnie zainteresowanie dietami niekonwencjonalnymi i dbałość o smukłą sylwetkę ograniczania spożycia pełnowartościowych produktów i możliwość niedoborów pokarmowych. Stosowanie  „głodówek”  zamiast zwiększonej aktywności fizycznej powoduje rozchwianie metabolizmu.

     W tym wieku kluczem do racjonalnego żywienia powinno być przyzwyczajenie do spożywania produktów z każdej grupy, zgodnie z tzw. piramidą zdrowia.

     „Piramida”  uwzględnia:

• produkty zbożowe (węglowodany złożone), które są źródłem energii i powinny występować w każdym posiłku w ciągu dnia (5 razy). W jadłospisie należy stosować urozmaicone rodzaje pieczywa, kasze, płatki zbożowe, musli, makarony. 

• warzywa i owoce powinny być spożywane 4 razy w ciągu dnia, przede wszystkim jako dodatek do każdego posiłku głównego oraz w postaci soków, nektarów i deserów. Są źródłem witamin, soli mineralnych i błonnika pokarmowego. Mają działanie alkalizujące, dlatego powinny być stosowane jako dodatek do zakwaszających organizm produktów mięsnych, jaj i produktów zbożowych. 

• mleko i przetwory mleczne są źródłem łatwo przyswajalnego wapnia, na który zapotrzebowanie w okresie intensywnego wzrostu i budowy tzw. szczytowej masy kostnej wynosi  800-1200 mg/dobę. Takiej ilości wapnia odpowiada spożycie ok. 1 l mleka dziennie, ale najbardziej korzystne jest stosowanie obok mleka fermentowanych napojów mlecznych (jogurty, kefiry), serów twarogowych, podpuszczkowych i pleśniowych (typu brie, camembert), mleka w proszku, deserów mlecznych i śmietanki. Produkty  mleczne są ponadto źródłem wysokiej jakości białka i witamin z grupy B. 

• mięso, drób, wędliny, ryby, jaja powinny występować w co najmniej jednym posiłku w ciągu dnia. Są to produkty bogate w łatwo przyswajalne żelazo hemowe, pełnowartościowe białko i witaminy z grupy B. Ze względu na dużą zawartość siarki i fosforu mają działanie zakwaszające, dlatego nie należy ich stosować w nadmiernej ilości  i najlepiej  z dodatkiem  alkalizujących dodatków roślinnych. W żywieniu dzieci należy unikać przetworów mięsnych wysokoprzetworzonych, bogatych w środki konserwujące  (sól, azotyny), zastępując je wyrobami domowymi (np. mięsa pieczone). 

• tłuszcze stanowią źródło strukturalnych lipidów wchodzących w skład błon komórkowych, NNKT, witamin  A, D, E, K  oraz energii, a ponadto są nośnikami  substancji smakowych i aromatycznych. Ponad 50% tłuszczu pożywienia  stanowi tzw. tłuszcz ukryty, występujący w produktach w postaci niewidocznej. Źródłem tłuszczu widocznego są:  masło, oleje roślinne, margaryny, smalec  i tkanka tłuszczowa  w mięsie i wędlinach. 

• Odpowiednia podaż produktów pochodzenia zwierzęcego  (mleko, sery, mięso, wędliny, masło, jaja)  dostarcza kwasów tłuszczowych  nasyconych, natomiast dodatek do diety olejów roślinnych, najlepiej w postaci surowej uzupełnia dietę w kwasy tłuszczowe nienasycone, w tym  NNKT.

Szczególnej uwagi wymaga żywienie młodzieży w okresie dojrzewania, który u dziewcząt przypada na wiek  10-12 lat, a u chłopców ma miejsce przeciętnie 2 lata później, między 12-14 rokiem życia.  W tym czasie następują wyraźne zmiany zarówno w budowie ciała jak i zmiany w psychice oraz przyspieszenie tempa wzrostu.   U dziewcząt wzrasta ilość tkanki tłuszczowej i figura zaokrągla się nabierając  „kobiecych kształtów”. Większość dziewcząt w tym okresie nie może zaakceptować zmian w sylwetce  i stosuje różne diety odchudzające.  U  chłopców zwiększa się udział beztłuszczowej masy ciała i objętość krwi.  „Burzy hormonalnej”  towarzyszy zwiększone zapotrzebowanie na składniki odżywcze. 

Różnice w tempie podstawowej przemiany materii, aktywności fizycznej  i etapie dojrzewania fizjologicznego znajdują odzwierciedlenie w znacznych wahaniach indywidualnego zapotrzebowania na składniki odżywcze. Spożycie powinno być regulowane indywidualnie, w zależności od apetytu, tempa wzrostu, aktywności fizycznej i odkładania się tkanki tłuszczowej. Niedobory składników w tym okresie prowadzą do zahamowania tempa wzrostu, obniżenia podstawowej przemiany materii, a u dziewcząt do zaburzeń miesiączkowania. 

W ocenie spożycia młodzieży w okresie dojrzewania najczęściej stwierdza się niedostateczny udział energii, wapnia i żelaza. Potrzeba akceptacji przez rówieśników, poczucie niezależności, nadmiar zajęć szkolnych i pozaszkolnych oraz naśladowanie stylu życia i sposobu żywienia dorosłych jest przyczyną wielu nieprawidłowości w sposobie żywienia młodzieży. Charakteryzuje się on opuszczaniem posiłków, głównie śniadań i II śniadań, podjadaniem produktów o niewłaściwej wartości odżywczej, głównie słodyczy, nadmiernym stosowaniem żywienia  „na ulicy”  (hot-dogi, zapiekanki, frytki) i stosowaniem różnego rodzaju diet  (wegeterianizm, diety makrobiotyczne). 

Brak akceptacji „nowego” wyglądu, zmiany w psychice, zaburzenia emocjonalne i nieustabilizowany tryb życia mogą być przyczyną jadłowstrętu psychicznego lub otyłości. 

     Poza czynnikami genetycznymi, sposób żywienia w okresie dzieciństwa i w okresie dojrzewania ma decydujący wpływ na możliwość wystąpienia chorób cywilizacyjnych takich jak otyłość, nadciśnienie i miażdżyca. Kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych w tym wieku może być skutecznym sposobem ograniczenia ryzyka ich wystąpienia w wieku dojrzałym. 

     Zaleca się w jadłospisie dziecka wysoki udział w diecie warzyw i owoców, stopniowe ograniczanie tłuszczu ogółem, głównie produktów bogatych w tłuszcze nasycone i cholesterol, a zwiększenie udziału w diecie olejów roślinnych, mleka i przetworów mlecznych (o obniżonej zawartości tłuszczu), produktów zbożowych i chudego mięsa jako źródła białka zwierzęcego. 

Podstawowe  zasady  racjonalnego  żywienia  można  sprowadzić  do  tzw.  „4U”:

1. urozmaicenie  (szeroki asortyment  produktów  spożywczych);
   
   
2. umiar  (brak przejadania  się);
   
   
3. unikanie  (nadmiaru  soli, cukru, tłuszczów nasyconych);
   
   
4. uregulowanie  (stałe  pory  i  liczba  posiłków  w  ciągu  dnia).

Sabina Budkiewicz

Dietetyk